Socijalistička i nesvrstana Jugoslavija je svojim specifičnim sistemom omogućila relativnu slobodu da se u domenu kulture preuzimaju, kopiraju, imitiraju različiti kulturni obrasci sa Istoka, Zapada a kasnije i globalnog Juga. Popularna kultura je, izuzev kratkog periode reakcije partije na „zapadni imperijalizam“, „kič“, „šund“, uživala relativnu slobodu stvaralaštva i time na razmeđi hladnoratovskih svetova proizvela više kulturnih fenomena.

 

Afrika se u jugoslovenskoj popularnoj kulturi najpre pojavljivala kroz ostatke kolonijalnih stereotipa, obrazaca posmatranja i reprezentacije Drugog. Tako je transmedijski fenomen Tarzan uživao ogromnu popularnost, a u štampi su se mogle naći i reklame koje su nalikovale viktorijanskim predstavama Afrikanaca. Čini se da je uključivanje najpoznatijih jugoslovenskih muzičara u jednu od najvećih akcija „selebriti kolonijalizma“, Live Aid, 1985, označio vrhunac jugoslovenskog identifikovanja sa „Zapadom“ i vizure Afrike kao žrtve. Međutim, antikolonijalno obrazovanje novih jugoslovenskih generacija, kao i zamah nesvrstanosti, koja nije bila puki spoljnopolitički pravac, već je propagirala „bratstvo i jedinstvo“ Jugoslovena sa ostatkom „nesvrstanog sveta“ naročito kroz domen kulture, doprinose dinamičnim promenama ovih slika. Tako je godinu dana posle Live Aida reditelj Sidni Polak na premijeri u Zagrebu bio neprijatno iznenađen pitanjem Alemke Lisicki o „kolonijalnom načinu razmišljanja“ junakinje njegovog filma Moja Afrika. Ove višestruke imaginacije Afrike preplitale su se tokom čitavog postojanja socijalističke Jugoslavije. To su prepoznavali izuzetni kulturni stvaraoci poput Živojina Pavlovića čiji film Na putu za Katangu (1986) razlikuje dve Afrike – jednu „nestvarnu“ (lake zarade za Evropljane, basnoslovnog bogatstva, razvratne seksualnosti) i jednu „stvarnu“ (teškog, ali „poštenog“ zajedničkog rada, udruživanja sa Afrikancima, socijalističke solidarnosti, požrtvovanja). Ove ambivalencije mogu se ispitati i naći u skoro svim domenima jugoslovenske popularne kulture, od stripa i „Politikinog zabavnika“ do televizije, filma, muzike i koncerata Lepe Brene i Stiva Hantingtona.

Specifične okolnosti nesvrstavanja, kao političkog i ideološkog okvira za samo-percepciju Jugoslovena od šezdesetih godina dvadesetog veka, uticale su i na stvaranje slika o Africi. Kako su prethodne slike Afrike, utemeljene u kolonijalnim modelima reprezentacije, „prošivene“ antikolonijalnim stavovima i uverenjima Socijalističke Jugoslavije, vidi se i kroz neke modele državničke (fotografije iz fonda Muzeja Jugoslavije), ali i muzejske reprezentacije (Muzej afričke umetnosti – zbirka Vede i dr Zdravka Pečara). Imajući u vidu sve glasnije pozive za „dekolonizacijom uma“ na globalnom nivou, ali i za dekolonizacijom nasleđa, vizuelnog i predstavljačkog polja, obrazovanja, institucija, zanimljivo je promisliti u kojoj meri je dekolonizacija slika Afrike potrebna na post-jugoslovenskim prostorima, u ovom slučaju u Srbiji. U vezi sa time, postavlja se pitanje u kojoj meri antikolonijalno nasleđe na ovim prostorima možemo da posmatramo kao vrstu „afektivnog“ nasleđa (affective heritage), i kakva bi njegova uloga mogla da bude u stvaranju novih modela reprezentacije i društvenog delovanja, imajući u vidu potrebe savremenosti.

 

 

O učesnicima tribine:

Nemanja Radonjić je istoričar, naučni saradnik Instituta za noviju istoriju Srbije. Diplomske i master studije istorije završio je na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Za master rad „Slika Balkana u časopisu National Geographic (1888-2013)“ dobio je nagradu „Andrej Mitrović“. U toku studija bio je saradnik u nastavi na predmetima Američki 20. vek, Propaganda u 20. veku, Društvena istorija Srbije, na Filozofskom fakultetu i Fakultetu političkih nauka. Učestvovao je na dva međunarodna istraživačka projekta Changing representations of socialist Yugoslavia (2014-2019) i Socialism Goes Global: Cold War Connections between the “Second” and “Third” worlds 1945-1991  (2016-2018). Sarađivao je i trenutno sarađuje na više izložbi u Muzeju afričke umetnosti, Muzeju Jugoslavije, Jugoslovenskoj kinoteci i drugim nacionalnim institucijama. Doktorsku disertaciju „Slika Afrike u Jugoslaviji (1945-1991)“ odbranio je 2020. na matičnom fakultetu. Oblasti profesionalnog interesovanja uključuju imagologiju, društvenu istoriju socijalističke Jugoslavije, međunarodnu solidarnost u hladnom ratu, nesvrstanost, antikolonijalizam, odnose SAD i Balkana u hladnom ratu.

 

Ana Sladojević je nezavisna kustoskinja i teoretičarka umetnosti i medija. Bavila se muzejima kao kompleksnim predmetima, čiji prethodni diskursi, često upisani unutar različitih neprepoznatih ili „nevidljivih” elemenata, poput „viška” muzejske proizvodnje u formi arhiva, dokumentacije, ili studijskih materijala, utiču na formiranje značenja. Ovim pitanjima je pristupala naročito u kontekstu Muzeja afričke umetnosti – zbirke Vede i dr Zdravka Pečara, i Muzeja Jugoslavije, sa naglaskom na aspekte ovih institucija u vezi sa istorijskim nesvrstavanjem. Učestvovala je u projektima: „Southern Constellations: The Poetics of the Non-Aligned”, Muzej sodobne umetnosti/Moderna Galerija, Ljubljana, Slovenija (2019) / Asia Culture Center, Gvangdžu, Južna Koreja (2020);  „Tito u Africi: Slike solidarnosti”, Muzej Jugoslavije (2017) / Pitt Rivers Museum, Oksford (2018) / Wende Museum, Los Anđeles (2019); „NYIMPA KOR NDZIDZI, Čovek ne može opstati sam, (Re)konceptualizacija Muzeja afričke umetnosti – zbirke Vede i dr Zdravka Pečara”, MAU (2017-2018); „Nesvrstani modernizmi”, Muzej savremene umetnosti u Beogradu / Fondacija ERSTE (2011-2016).

 

Sanja Petrović Todosijević  je istoričarka, naučna saradnica Instituta za noviju istoriju Srbije (Beograd) i jedna od osnivačica Centra za jugoslovenske studije. Članica je Inicijative za očuvanje Memorijalnog kompleksa “Boško Buha”. Bavi se društvenom istorijom Srbije i Jugoslavije u periodu posle Drugog svetskog rata sa posebnim osvrtom na istoriju detinjstva i obrazovanja i istorijom Drugog svetskog rata. Autorka je monografija: Otećemo svetlost bučnom vodopadu. Reforma osnovnoškolskog sistema u Srbiji 1944-1959, (Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije, 2018) i  Za bezimene. Delatnost UNICEF-a u Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji 1947-1954,  (Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije, 2008). Priredila je rukopis Grigorija Babovića, Letopis Šapca 1933-1944, (Beograd, Šabac: Institut za noviju istoriju Srbije, Biblioteka šabačka, 2010). Jedna je od autorki izložbe  Poslednje odredište Aušvic (Istorijski muzej Srbije, 2015).