Istoriografiji bivše Jugoslavije nije strana tema komunističkih opozicionara, odnosno ljudi koji su, iz različitih razloga, napustili komunistički pokret ili se protivili kursu. Međutim, u tim radovima krije se jasna tendencija prema određenoj vrsti pobune protiv komunističkog pokreta. Naime, predmet istraživanja su najčešće oni pojedinci i grupe kojima je Komunistička partija Jugoslavije (KPJ, kasnije Savez komunista Jugoslavije, SKJ) bila previše revolucionarna. Sa druge strane, istoriografija je najčešće zanemarivala one glasove koji su tvrdili da je partija bila nedovoljno revolucionarna. Ovo nije znak njihove manje relevantnosti u odnosu na reformističke opcije, koliko određene ideološke pristrastnosti autora koji su se bavili „otpadnicima“ od KPJ/SKJ, a koji su najviše pisali o toj temi u momentu istorijskog poraza komunizma, tokom poslednje dve decenije 20. veka.

Ovo izlaganje dvojice istoričara, Stefana Gužvice i Nemanje Stanimirovića, predstavlja prilog rasvetljavanju ove istoriografske slepe tačke fokusom na domaće kritike komunizma sa leva.

Gužvica će se fokusirati na kritike partije u međuratnom periodu, odnosno na postojanje „levokomunističke“ i „leve“ opozicije, istovremeno nudeći nove poglede na teme poput debate o nacionalnom pitanju i „sukoba na levici“. Stanimirović će predstaviti trockistički pokret u Jugoslaviji u socijalističkom periodu, naročito od njegovog nastanka krajem šezdesetih godina 20. veka, kao nezavisnu političku opciju koja je pokušavala da reaktivira beogradsku omladinsku scenu i organizuje jugoslovensku radničku klasu u borbu za odbranu svojih prava.

Ovaj razgovor predstavlja poziv na dublje istraživanje disidentskih marksističkih tradicija u jugoslovenskom komunizmu, kao i na prevrednovanje istorijske uloge nekih od ranije poznatih unutarpartijskih opozicionih grupa.

 

Stefan Gužvica je istraživač pripravnik na Institutu za filozofiju i društvenu teoriju Univerziteta u Beogradu. Doktorirao je 2022. godine na Univerzitetu u Regenzburgu sa disertacijom pod naslovom “Srp bez čekića: Revolucija i nacije na Balkanu od 1900-ih do 1930-ih”. Autor je knjige “Prije Tita” i urednik knjige “Herman: Quo vadimus”.

Nemanja Stanimirović je samostalni istraživač i aktivista čije je polje interesovanja intelektualna istorija Istočne Evrope nakon Drugog svetskog rata. Diplomirao je 2019. godine na Univerzitetu u Jorku, svoje prve master studije završio je na Srednjoevropskom univerzitetu u Budimpešti, a druge na Filozofskom fakultetu u Beogradu prošle godine.