Uspostavljajući paralelu između života žene u tom jedinstvenom ambijentu sa vlastitim životom u Berlinu danas, umetnica razvija jedinstven narativ čiji glavni protagonista jeste invazivna biljna vrsta kao simbol otežanih životnih okolnosti iz prošlosti, nedefinisani konstrukt njenih sećanja iz detinjstva ili reprezentacija otpora patrijarhalnom poredku.

U Galeriji Doma omladine Beograda biće predstavljena nova iteracija projekta u vidu ambijentalne zvučne instalacije. Vođena ritmičkim šapatom glasova u prostoru, publika uranja u metafizičku sliku i transgeneracijsku žensku memoriju, dok tanka linija između stvarnosti i sna ostaje nedefinisana.

Ivana Papić je multimedijalna umetnica rođena 1987. godine u Splitu. Magistrirala je konzervaciju i restauraciju na Umjetničkoj akademiji Sveučilišta u Splitu, a takođe je diplomirala na specijalističkom magistarskom studiju na Institutu Umetnost u kontekstu na Umetničkoj akademiji univerziteta u Berlinu. 

Koristeći fotografiju, crteže, biografske intervjue, zvuk i objekte, umetnica gradi slojevite radove dizajnirane da publiku podstaknu na interakciju. Kroz svoju umetničko-istraživačku praksu ona propituje savremeno značenje pojmova migracije, identiteta i pripadnosti. Ivana Papić je do sada imala dve samostalne izložbe u Splitu i Zagrebu, a učestvovala je i na nekoliko grupnih izložbi u Berlinu.

 

Ja sam Drvo

Pripovedanje ili ispevavanje priča uz pucketanje drveta na ognjištu oblikovalo je svakodnevicu mnogih žena na ovim prostorima vekovima unazad. Patrijarhalni poredak podrazumevao je jasno definisanu rodnu podelu rada pri čemu su žene paradoksalno preuzimale daleko veći teret od muškaraca vodeći računa kako o deci, tako i o kući, stoki i usevima. Iako matrijarhat kao prvobitan oblik društvenog uređenja nije bio moguć, te je bilo kakav ženski subjektivitet bio ukroćen, pričanjem priča odnosno oralnom istorijom žene su uspevale da održe živim sećanje na minula iskustva, te učine vlastitu egzistenciju iole dostojanstvenom.

Mada bi se naizgled moglo reći da su se okolnosti promenile i žene ostvaruju svoja prava u celosti, globalna tendecija neokonzervativizma nam kolektivno poručuje da se ipak mora znati ko travu kosi, a ko vodu nosi, kako tradicionalna izreka u regionu kaže. Stoga, bilo kakva intervencija u vidu mapiranja i prevođenja zaboravljene ženske tradicije, ma koliko nostalgična i emotivna bila, može se smatrati društveno-politički mišljenim gestom, te dovesti do uzbudljivih i neupitno relevantnih zaključaka.

Takav je slučaj sa aktuelnim umetničko-istraživačkim projektom Divlji orah umetnice Ivane Papić u čijem fokusu jeste poređenje ženskog iskustva nekad i sad oličeno u simboličkoj predstavi jedne invazivne biljne vrste. Latinskog naziva Ailanthus altissima, divlji orah je poznat i kao pajasen ili kiselo drvo. U Evropu stiže iz istočne Azije u XVIII veku i gaji se po botaničkim vrtovima kao dekorativna vrsta, kako bi se kasnije počelo koristiti za oplemenjivanje velikih površina oskudne zemlje budući da je reč o otpornoj, brzorastućoj biljci koja se lako razvija. Međutim, tokom XX veka, status divljeg oraha se promenio, te je zahvaljujući svojoj teritorijalnosti klasifikovan kao invazivna biljka koja može biti realna pretnja autohtonim vrstama.

Čak i na predelu Dalmatinske Zagore, istorijski siromašnom delu Hrvatske, koji karakterišu kameni krš i sporadična brda pokrivena šikarom i niskorastućom šumom, iz kojeg potiče porodica Ivane Papić, nastanio se divlji orah. Iako češća u gradskim sredinama poput Berlina, u kome umetnica živi i radi, ova biljka ne preterano atraktivne spoljašnjosti očigledno opstaje u svim uslovima bilo da je izložena suvljem vazduhu i kršnom terenu ili izduvnim gasovima i đubretu.

Dakle, praveći paralelu između vlastitog ženskog nasleđa i divljeg oraha nerazdvojivog od lokaliteta tamo negde iza gora[1], tačnije u selu Prgomet, umetnica  gradi spekulativni narativ koji u formi novonastale zvučne instalacije Zov divljeg oraha poprima gotovo mitski format.

Poezija izgovorena šapatom žena različitih generacija iz bliskog okruženja Ivane Papić postaje pletivo kojim se obmotava jedinstvena preslica ženskog znanja o (teškom) životu, dnevnim ritualima i duhovnosti. Pet glasova propraćenih ritmičnim udarcima bubnja reprezentuje pet motiva (zemlja, vazduh, voda, vatra i drvo) koji ilustruju međugeneracijsko žensko iskustvo.

Projekat Ivane Papić do sada predstavljen u formi ambijentalne instalacije sastavljene od umetničke knjige, videa i memorabilija, podrazumeva jedinstveno  etnografsko istraživanje na terenu. Kako bi najpre artikulisala poziciju žene  u specifičnim društvenim okolnostima Dalmatinske Zagore, umetnica je obratila pažnju i na to kako se konstituiše ženski glas kroz odnos prema teškom radu, ali i prema dokolici koju je gotovo bilo pa nemoguće dostići.

Dok rečenica Isus i Marija sa zidova prate koju izgovara glas devojčice sažima dogmatski karakter suve egzistencije, rečenica Moja dika, moja gusta kosa nabijena izuzetnim emotivnim nabojem koju izgovara starica ilustruje žensku lepotu, dostojanstvo i nepokolebljivost[2]. Stoga ambijentalna instalacija u galeriji Doma omladine Beograda fokusirana na zvučni zapis afirmiše efemeran poredak čija spekulativna priroda jeste u cilju proizvodnje novih oblika ženskog znanja. Jedna od žena iz sela tvrdila je da je divlji orah zasadila jer je u pitanju lepa i interesantna biljka. Međutim, tačan uzrok prisustva divljeg oraha, te njegovog nekontrolisanog širenje u Prgometu se u oralnoj istoriji postepeno gubi i vremenom postaje deo predanja iako se ova biljka zaista koristila u pojedinim delovima Hrvatske za pošumljavanje 1960-ih i 1970-ih godina prošlog veka.

Fizičko prisustvo biljke, umetničke knjige, podnog crteža i terenskog snimka pejzaža Dalmatinske Zagore dodatno doprinose začudnosti celokupne atmosfere rekreirajući magijsko mišljenje, ali istovremeno upućujući na dugotrajnu vezu između žena i biljaka. Budući da su razna naučna istraživanja dokazala inteligenciju biljaka i njihove emotivne kapacitete, divlji orah se u slučaju ovog izdanja rada Ivane Papić može smatrati i nekim oblikom drevnog sećanja prisutnom u velikom broju narodnih priča širom sveta. Naizmenično šaputanje žena koje u gotovo ritualnom zamajcu pripovedaju praćene pulsirajućim ritmom bubnja evocira atmosferu paganskih ritualnih praksi, te kolektivni ženski glas podseća na proricanje sudbine antičkih suđaja ili u krajnjoj instanci arhetip Majke Prirode.

U kontekstu društveno-političke alegorije, pak, divlji orah se može posmatrati kao tradicionalni patrijarhalni poredak koji se agresivno širi i teško iskorenjuje, ali i kao manifestacija ženskog otpora, prilagodljivosti i otpornosti u surovom okruženju. Ipak, rečenica Ja sam drvo koju sama umetnica izgovara i kojom kulminira zvučni zapis odnosno celokupni narativ sugeriše preko potrebni otklon od društveno konstruisanih očekivanja i stereotipa u svakom mogućem smislu. Doživljavajući transformaciju odnosno preobražaj u neljudski entitet odnosno Drvo[3], Ivana Papić artikuliše ne samo vlastita sećanja iz detinjstva i žensko nasleđe, već prkosno tvrdi da za svet može reći da je šuma[4], zajednica lišena hijerarhizovanih odnosa i relacija, bazirana na solidarnosti i međusobnoj brizi.

[1] pr. autora – veliki broj bajki tipičnih za region počinje rečima Iza sedam gora (i sedam mora).

[2] pr. autora – Zgodno je spomenuti da je radeći na ovom projektu Ivana Papić bila u velikoj meri inspirisana kratkim dokumentarnim filmom Pletenice reditelja Zorana Tadića iz 1974. godine.

[3] Plantropocen je poziv da se ukorenimo u način života koji bi razbio okvir antropocentrične logike. Plantropocen priznaje zajedničku i neizvesnu budućnost biljaka i ljudi i zahteva da promenimo uslove susreta kako bismo mogli da postanemo saveznici ovim zelenim bićima. –  citat iz teksta Nataše Majers, Kako uzgajati svetove pogodne za život: Deset (ne baš lakih) koraka za život u Plantropocenu, 2021. Izvor.

[4] pr. autora – ova referenca se odnosi na naučno-fantastičnu novelu Svet se zove šuma američke spisateljice Ursule le Gvin.

Vladimir Bjeličić,

istoričar umetnosti

IZLOŽBA “ZOV DIVLJEG ORAHA”

Autorka: Ivana Papić

Kustos: Vladimir Bjeličić

Produkcija: Dom omladine Beograda

Glasovi: Jadranka Papić, Ivana Papić, Bjanka Baras Šimleša, Marica Škopljanac, Stana Škopljanac

Bubnjevi: Illari Arbe “La Mujer Tambor”      

Koprodukcija zvuka: Frane Papić

Post-produkcija zvuka: Mirna Stanić

Zahvalnica:

Ivan Koroman

Kristina Leko

Ivica Papić

Mavena – 36 njezinih čuda

Projekt “Divlji orah” je razvijan na Institutu Umetnost u kontekstu na Umetničkoj akademiji univerziteta u Berlinu. Ko-produciran je od strane Kino kluba Split, dok je istraživanje sprovedeno u saradnji sa Etnografskim muzejom Split i Etno-eko selom Škopljanci.

 

***************************

Galerija Doma omladine Beograda

Radno vreme: utorak-subota od 12:00 do 21:00;

nedeljom od 12:00 do 18:00; ponedeljkom Galerija ne radi.