U godini kada se obeležava osam decenija od kraja Drugog svetskog rata (1939-1945) odnosno ratnog sukoba koji je poznati britanski istoričar Erik Hobsbaum nazvao „totalnim ratom“, Centar za jugoslovenske studije i Dom omladine Beograd pokreću nov tribinski program pod nazivom Kraj rata!!! Osamdeset godina od trijumfa Antifašističke koalicije, čiji je deo bila i Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije, želimo da podsetimo na tok i nasleđe Drugog svetskog rata ali i da ukažemo na odnos savremenih političkih praksi, srpskog i postjugoslovenskih društava  prema onome što je od Rata „ostalo“.

Prva ovogodišnja tribina je posvećena politikama anifašizma koje su kreirale i sprovodile žene. Ove godine obeležavamo dva značajna jubileja koji čine deo antifašističke ideologije i borbe. Prvi je devedeset godina od osnivanja Omladinske sekcije Ženskog pokreta, a drugi osamdeset godina od održavanja prvog kongresa Antifašističkog fronta žena Jugoslavije (AFŽJ).

Mlade su komunistkinje 1935. godine, osnivajući u dogovoru s građanskim feministkinjama Omladinsku sekciju „Ženskog pokreta”, otvorile legalni prostor za svoje delovanje unutar tada najraširenije i najorganizovanije ženske organizacije u Jugoslaviji. Komunistkinje iz Omladinske sekcije pokrenule su 1936. godine u duhu narodnofrontofske politike i novi ženski časopis, Žena danas, koji danas možemo smatrati osnovnim arhivom AFŽJ, u njegovoj prvoj, diskurzivnoj i ilegalnoj fazi – a koji će u ratu prerasti u zvaničnu organizaciju. AFŽJ je zvanično osnovan u decembru 1942. u Bosanskom Petrovcu, kada je održana Prva zemaljska konferencija. Činile su ga predratne komunistkinje, ali i žene koje su se tokom rata priključile partizanskom pokretu. AFŽJ predstavlja prvu političku masovnu žensku organizaciju. Antifašizam partizanki bio je u ratu usmeren primarno na zajedničke ciljeve, a potom i na emancipatorske prakse. Po oslobođenju AFŽJ nastavlja rad u novoj zemlji i novom društvu za koje su se partzanke/antifašistkinje borile i izborile. Prvih deset posleratnih godina donelo je potpuno formalno-pravno izjednačavanje žena i muškaraca, ali je duboko ukorenjene patrijarhalne obrasce bilo veoma teško eliminisati i poništiti u praksi. Žene aktivne u AFŽJ i nakon njegovom gašenja 1953, u ženskim organizacijama naslednicama AFŽ, su uporno i istrajno nastojale da vrednosti antifašizma i ženske emancipacije ostanu bitan segment novog, socijalističkog društva. Borile su se za ravnopravan položaj radnica, za bolji status majki, samohranih majki naročito, za potpunu legalizaciju abortusa kao osnovnog ženskog ljudskog prava… Svoje ciljeve i aktivnosti žene su najčešće definisale tokom zajedničkih sastanaka. Kako se ove godine navršava osamdeset godina od Prvog kongresa AFŽJ, koji je održan u junu 1945. naša tribina je prilika za analizu načina na koji se njegovo nasleđe danas percipira i reinterpretira u javnom diskursu i institucionalnim politikama. Razgovaraćemo i o tome kako odnos prema socijalističkim politikama rodne jednakosti koji AFŽ simbolizuje, osvetljava šire procese devalorizacije socijalističkog jugoslovenskog iskustva, kao i načinima na koji su te interpretacije povezane sa promenama društvenog i političkog konteksta i današnjicom.

 

Biografije učesnica:

Stanislava Barać je viša naučna saradnica Instituta za književnost i umetnost (Beograd), gde je od 2004. godine zaposlena u okviru istraživačke jedinice za proučavanje književne periodike. Objavila je šezdeset naučnih studija, dve monografije (Avangardna Misao, 2008; Feministička kontrajavnost, 2015) i (ko)uredila četiri zbornika radova:  Časopis Ruski arhiv 1928–1937 i kultura ruske emigracije u Kraljevini SHS/Jugoslaviji, sa Vesnom Matović (2015), Časopisi za decu: jugoslovensko nasleđe 1918–1991, sa Tijanom Tropin (2019), Prvi svetski rat i slovenske književnosti, sa Biljanom Andonovskom (2021) i Časopis Žena danas 1936–1940: prosvećivanje za revoluciju (2022). Predsednica je Centra za jugoslovenske studije.

Ivana Dobrivojević Tomić je zaposlena u Institutu za savremenu istoriju u zvanju  naučnog savetnika. Dipomirala na Filozofskom fakultetu u Beogradu, na katedri za istoriju Jugoslavije. Na istoj katedri odbranila je magistarski rad Državna represija u doba diktature kralja Aleksandra 1929 – 1935, a zatim i doktorirala sa temom Selo i grad. Transformacija agrarnog društva Srbije 1945 – 1955. Bavi se istaživanjem  državne represije u Kraljevini Jugoslaviji, industrijalizacijom socijalističke Jugoslavije, životnim standardom običnih ljudi, migracijama selo – grad, životom omladine u socijalističkoj Jugoslaviji i planiranjem porodice. Bila je gostujući istraživač u Imre Kertesz Kollegu u Jeni,  Insistutu za proučavanje istorije Istočne i Jugoistočne Evrope u Regensburgu i Insitutu za istoriju Istočne i Jugoistočne Evrope u Gracu. Autorka je dve monografije i preko 60 članaka objavljenih u domaćim i međunarodim časopisima.

Marijana Stojčić, sociološkinja, istraživačica, feministička i mirovna aktivistkinja. Oblasti interesovanja: kultura sećanja i politike povesti, politike identiteta, istorija feminiz(a)ma i socijalni pokreti. Poslednjih petnaestak godina u fokusu njenog rada je kritičko promišljanje jugoslovenskog nasleđa, aktuelnih politika sećanja i strategija istorijskog revizionizma, njihovih funkcija i povezanosti sa širim evropskim i globalnim kontekstom. Članica je Centra za primenjenu istoriju (CPI) i Centra za ženske studije iz Beograda.

Ivana Pantelić je istoričarka,  zaposlena  kao viša naučna saradnica u Institutu za savremenu istoriju u Beogradu i jedna je od osnivačica CEJUS-a. Samostalno je objavila monografije Partizanke kao građanke – društvena emancipacija partizanki u Srbiji 1945–1953 i Uspon i pad prve drugaruce Jugoslavije, Jovanka Broz i srpska javnst 1952-2013.  Kao koautorka sa Danilom Šarencem objavila je monografiju Dve polovine sećanja: partizanski dnevnici kao izvor za istoriju Drugog svetskog rata.